پایان نامه بررسی عوامل موثر بر صادرات انجیر خشک ایران

افزایش صادرات محصولات کشاورزی در ایران می‌تواند یکی از اقدامات ضروری در رهایی از صادرات تک قطبی باشد. ایران یکی از مهم‌ترین تأمین کنندگان میوه‌های خشک در کشورهای آسیای غربی و اروپا می‌باشد. انجیر خشک از نظر میزان صادرات در بین گروه میوه‌های خشک جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده است. در این راستا، بررسی نحوه تأثیر عوامل موثر بر صادرات بخش کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در پژوهش حاضر، عوامل موثر بر صادرات انجیر خشک ایران در سال‌های ۱۳۸۹-۱۳۵۰ با استفاده از الگوی خودرگرسیون با وقفه‌های گسترده (ARDL) تعیین گردید. آمار و اطلاعات از داده‌های FAO و بانک مرکزی استخراج و با استفاده از نرم‌افزار Microfit4 تجزیه و تحلیل شد. نتایج، حاکی از آن است که در بلند مدت تغییرات نرخ ارز، قیمت صادراتی انجیرخشک و تولید داخلی تاثیر مستقیم و معنی‌دار بر میزان صادرات میوه انجیر دارد. سایر نتایج نشان می‌دهد که در کوتاه‌مدت متغیرهای مجازی شامل دخالت دولت و عوامل سیاسی بیشترین تأثیر را در میزان صادرات انجیر خشک ایران دارد. محاسبه ضریب تصحیح خطا در کوتاه مدت به میزان ۶۰ درصد صحت این ادعا را تأیید می‌نماید. در پایان به منظور مدیریت مناسب راهکارهای بهبود صادرات پیشنهاداتی ارائه شده است.

واژه‌های کلیدی: صادرات، قیمت صادراتی انجیر، متغیرهای مجازی، مدل خود توضیح با وقفه‌های گسترده، بررسی عوامل موثر بر صادرات انجیر خشک ایران

مقدمه

کشاورزی یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد ایران است که به سبب سهم آن در تولید ناخالص ملی به میزان ۲۳ درصد، در صادرات غیر نفتی معادل ۲۰ درصد و در تامین نیازهای غذایی به میزان ۷۵ درصد باید در سیاست‌های تجاری مورد توجه خاصی قرار گیرد (آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۶).

محصولات کشاورزی به دلیل نقش مهمی که در تأمین امنیت غذایی دارند، در تمام کشورهای دنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. اکثر کشورها سیاست‌های حمایتی و یارانه‌‌ای را در بخش کشاورزی دنبال می‌کنند. وجود شرایط آب و هوایی چهارفصل و موقعیت جغرافیایی ایران بستر مناسبی را برای افزایش تولید محصولات کشاورزی برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات فراهم ساخته است. بخش کشاورزی در عرصه اقتصاد و امنیت غذایی دارای جایگاه ویژه‌ای است. از دیدگاه توسعه اقتصادی، بخش کشاورزی در فرآیند رشد و توسعه کشور وظایف مهم و اساسی را برعهده دارد. 

ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مهم محصولات کشاورزی در جهان است بطوری‌که در صدر تولید کنندگان پسته در جهان معرفی شده و رتبه نخست تولید این محصول را به خود اختصاص داده است اما در زمینه تولید ۲۱ محصول دیگر جزء هفت کشور نخست دنیا قرار دارد. جایگاه دومین تولید کننده خرما و دومین تولید کننده زردآلوی جهان به ایران اختصاص دارد. رتبه سومی تولید بادام، گیلاس، خیار، و هندوانه نیز در جهان به ایران اختصاص داده شده است و این کشور در زمینه تولید چهار محصول سیب، به، گردو و صمغ طبیعی نیز در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است (فائو، ۲۰۰۶).

آمارهای فائو نشان می‌دهد ایران از نظر تولید پیله کرم ابریشم و انجیر نیز رتبه پنجم جهان، از نظر تولید هلو، لیموترش، و پیاز رتبه ششم و از نظر تولید گوجه فرنگی، فندق، پرتقال، آلو، کیوی، و نعناع رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده است. رتبه جهانی ایران در تولید ۷ محصول دیگر به این شرح اعلام شده است: عسل طبیعی ۱۱، چای، بادمجان و سیب زمینی ۱۴، گندم ۱۸، جو و سویا رتبه۲۰ را داراست. بدین ترتیب ایران در تولید ۲۹ محصول مهم کشاورزی در میان ۲۰ کشور نخست دنیا قرار گرفته است. این در حالی است که محصول مهم زعفران که ایران بزرگترین تولید کننده آن در جهان است در آمارهای فائو لحاظ نشده است (فائو، ۲۰۰۶).

صادرات غیرنفتی کشورهای در حال توسعه غالبا به یک یا چند محصول عمده کشاورزی و منابع طبیعی خام محدود می‌شود که میزان آن بیشتر بین ۹۰-۸۰ درصد ارزش کل صادرات است. بنابراین با شروع نوسانات قیمتی در بازار جهانی آن محصولات تراز پرداخت‌های کشور مربوطه دچار عدم موازنه می‌شود که می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های مناسب و تنوع صادراتی این مشکل را مرتفع نمود (پیری و صبوحی، ۱۳۸۶).

صادرات محصولات تولیدی یک کشور بعنوان پارامتری مهم در چرخه اقتصادی دارای اهمیت بوده و منجر به ارزآوری جهت رفع نیاز واردات و تولید و اشتغال و رونق اقتصادی می‌گردد، در کشورهایی که صادرات به عنوان سیاست جایگزین واردات عمل نموده موفقیت چندانی حاصل نشده چرا که تولید صرفاً به جای واردات محصول مدنظر بوده و صادرات از مازاد تولید حاصل می‌شود، ولی ممالکی با رویکرد صادرات و بر اساس مطالعات بازار هدف اقدام به تولید می‌نمایند (همانند کشورهای آلمان و کره جنوبی) توانسته‌اند گام‌های مؤثری در این زمینه بردارند، لذا پیش از هر چیز، اهمیت مطالعه بازار هدف و سلایق مصرف کنندگان و همچنین کیفیت و قیمت محصول می‌تواند عامل مهمی در رقابتی نمودن محصولات صادراتی باشد (معزی و ترکمانی، ۱۳۸۶).

در سنوات اخیر با توجه به اهداف سند چشم انداز و همچنین برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی اهمیت رویکرد صادرات تعیین و اقدامات مناسبی در این زمینه همچون تجهیز گمرکات و ایجاد مرز رسمی با شمال کشور و همچنین اعزام هیئت‌های تجاری و برگزاری نمایشگاه توانمندی‌ها و یادداشت‌ها و تفاهم‌ نامه‌ها انجام شده که نشانه اهیمت موضوع از سوی دست اندرکاران را نشان می‌دهد. ضمناً توسعه این اقدامات در کنار اطلاع از  بازار کشورها و تولید محصولات با امکان رقابت هم به لحاظ کیفیت و هم قیمت می‌تواند نقش موثری ایفا نماید.