پایان نامه اثر تغییرات اقلیمی بر عملکرد محصولات عمده زراعی

اثر تغییرات اقلیمی بر عملکرد محصولات عمده زراعی

مطالعه‌ی حاضر به بررسی اثر تغییرات اقلیمی بر روی عملکرد محصولات عمده زراعی استان کردستان شامل گندم، جو، نخود و عدس با بهره‌گیری از رهیافت تابع تولید تصادفی جاست و پاپ توابع تولید و ریسک تولید این محصولات و با در نظرگرفتن فاکتورهای اقلیمی و غیر اقلیمی با استفاده از تکنیک برآورد داده‌های سری زمانی می‌پردازد. ابتدا توابع عملکرد وریسک برای کل استان و سپس برای شهرستان‌های سنندج، سقز، بانه، قروه، بیجار و مریوان فقط توابع عملکرد تخمین زده خواهد شد. جهت برآورد توابع عملکرد محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و عدس دیم از فرم خطی، محصول جو دیم فرم درجه دوم و نخود دیم از فرم ترانسندنتال استفاده گردید.  برای برآورد توابع ریسک گندم آبی و دیم از فرم خطی، محصول جو آبی و دیم از کاب داگلاس و محصولات نخود دیم و عدس دیم از درجه دوم خطی استفاده گردید. نتایج نشان می‌دهد، متغیرهای بارندگی و دمای حداقل دوره رشد بر عملکرد کلیه محصولات اثر مثبت و معنی‌داری داشته به طوری که در جو دیم بیشترین اثر را داشته است. متوسط دمای حداکثر دوره رشد بر محصولات منتخب اثر منفی داشته و  بر جو آبی بیشترین بوده است. متوسط رطوبت نسبی دوره رشد برمحصولات گندم آبی، جو آبی و دیم اثر مثبت و معنی‌داری داشته و بیشترین اثر را بر محصول جو دیم داشته است. متوسط سرعت باد با عملکرد رابطه معکوس و معنی‌داری داشته است به طوری‌که بیشترین اثر در محصول جو دیم مشاهده گردید. نتایج تابع ریسک نشان می‌دهد، عوامل بارندگی و متوسط دمای حداقل دوره رشد بر ریسک عملکرد محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و نخود دیم رابطه منفی معنی‌داری داشته است. متوسط دمای حداکثر و متوسط حداکثر سرعت باد دوره رشد مقدار ریسک محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و نخو دیم را افزایش می‌دهند. شبیه‌سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریوهای گوناگون تحت بررسی قرار گرفت نتایج نشان داد اثر تغییر اقلیم بر عملکرد محصولات مختلف متفاوت است.

واژه‌های کلیدی: تغییرات اقلیم، ریسک عملکرد، سناریو، محصولات عمده زراعی، استان کردستان

 

مقدمه

اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل محیطی است که همه‌ی موجودات زنده وغیر زنده را به شکل مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. شناخت وضعیت هوا و تغییرات آن از گذشته‌های دور مورد توجه دانشمندان علوم مختلف بوده است. با توجه به تغییرات شدید اقلیمی، این موضوع بیش از پیش نظر بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. اقلیم، شرایط متوسط آب و هوا برای یک محدوده­‌ی خاص و یک دوره‌ی خاص است. تغییر اقلیم عبارت است از تغییر معنی‌دار در متوسط داده‌های هواشناسی طی یک دوره زمانی. این دوره‌ی زمانی معمولاٌ ده ساله و یا بیشتر می‌باشد. امروزه نگرانی مهمی در مورد وقوع تغییرات اقلیمی به وسیله فعالیت‌های بشر بوجود آمده است، زیرا هر گونه تغییر در آب و هوا بر تولیدات کشاورزی نیز تأثیر خواهد گذاشت. از این رو تغییرات اقلیمی یکی از عوامل مؤثر بر تولیدات محصولات کشاورزی در آینده خواهد بود (ردی و همکاران،۲۰۰۰).  تغییر اقلیم همه بخش‌های اقتصادی را تا اندازه‌ای تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین بخش باشد، چرا که محصولات کشاورزی وابستگی زیادی به منابع اقلیمی دارند. بر اساس شواهد علمی تغییر اقلیم آینده، بویژه اثرات ترکیبی افزایش دما، بالا رفتن غلظت CO2 جو، افزایش احتمال وقوع حوادث جدی (خشکسالی‌ها، سیلاب‌ها، یخ بندان­‌ها و …  و کاهش آب قابل دسترس گیاه می‌تواند اثرات قابل ملاحظه‌ای بر روی محصولات کشاورزی داشته باشد.  بالا رفتن دما موجب بالا رفتن میزان تبخیر و تعرق پتانسیل گیاهی می‌شود که نتیجه آن افزایش نیاز آبی گیاهان است. 

شناخت نوسانات زمانی و مکانی پارامترهای هواشناسی (نظیر دما، بارش، رطوبت نسبی،… ) و تأثیر آن بر بخش کشاورزی جهت مدیریت منابع کشاورزی و اتخاذ استراتژی‌های مناسب بسیار ضروری می­‌باشد. بارش از طریق تأمین رطوبت خاک به‌طور مستقیم بر تولید محصولات دیم مؤثر است و از طریق تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی تولید فاریاب را بطور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می­‌دهد (فاهری، ۲۰۰۳). نیاز آبی گیاهان و میزان تولید در بخش کشاورزی به تغییر در پارامترهای اقلیمی بسیار حساس می‌باشد. تغییر اقلیم بر دما و توزیع بارش تأثیرات متفاوتی دارد که در نتیجه آن بر نیاز آبی گیاهان و مصرف آب در بخش کشاورزی مؤثر می‌باشد (لطف آبادی، ۲۰۱۰). عملکرد و تولید در محصولات دیم به طور مستقیم تحت تأثیر شرایط اقلیمی است. روی هم رفته، تغییر آب و هوا متاثر از دو عامل دما و میزان بارش است و این دو عامل نیز خود تحت تأثیر سه عامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جریان اقیانوسی قرار دارند (تقدیسیان و میناپور،۱۳۸۲).  بنابراین، با تغییر هر یک از این عوامل، تغییرات آب و هوایی رخ می‌دهد که در پی آن چگونگی زندگی انسان‌ها نیز تغییر می‌کند. یکی از اثرهای ایجاد شده در بخش کشاورزی است. به علت تغییر الگوی بارش و دمای میانگین جو، این پدیده می‌تواند بر تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی که عمده‌­ترین منابع غذایی کشور را تشکیل می‌دهند، آسیب وارد کند (تقدیسیان و میناپور، ۱۳۸۲).

تغییرات اقلیم علاوه بر عملکرد محصولات کشاورزی بر ریسک عملکرد محصولات نیز اثر می‌گذارد. در حالت کلی تغییرات شرایط آب و هوایی از جمله عوامل اصلی ریسک عملکرد در بخش کشاورزی تلقی می‌گردد. از این رو بررسی میزان اثرگذاری تغییرات اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی از جمله گندم آبی و دیم، نخود دیم، عدس دیم و جو آبی و دیم در استان کردستان نیز حائز اهمیت خواهد بود تا میزان ریسک‌افزایی آن‌ها مشخص گردد. این مسئله مهمی است که این تحقیق به دنبال آن می‌باشد.

بخش کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد ملی کشور ایفا می‌­کند. افزایش سالانه حدود یک میلیون نفر به جمعیت کشور و بهبود نسبی در وضعیت اقتصادی افراد جامعه، افزایش مصرف سرانه را در جامعه سبب گردیده است. این امر باعث افزایش تقاضا برای منابع محدود کشاورزی شده است. لذا برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌ها باید در جهت افزایش تولیدات کشاورزی و درآمد زارعین و مدیریت صحیح واحدهای کشاورزی انجام گیرد. کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه‌یافته عمدتاً فعالیتی ریسکی است و تصمیم‌گیری و فعالیت‌های بهره‌برداران معمولاً تحت تأثیر این پدیده و جنبه‌های مختلف آن قرار دارد. کشاورزی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش­های اقتصادی، در روند توسعه نقش عمد‌‌­ای را به منظور تأمین نیازهای سایر بخش‌­ها از جمله بخش صنعت ایفا می‌­کند. کشاورزی فعالیتی است که همواره تحت تأثیر قیمت‌ها، عملکردها و هزینه‌های تولید قرار دارد. این عوامل همراه با پدیده‌های طبیعی هم‌چون سیل، خشک‌سالی، حمله آفات و مانند آن موجب بروز ریسک تولید و نبود قطعیت در این فعالیت می‌­شود؛ بنابراین وجود عوامل اقلیمی غیرقابل‌پیش‌بینی مذکور موجب می‌شود که مدیران و برنامه­‌ریزان این بخش تصویری روشن و قطعی از وضعیت آینده برای برنامه‌ریز­ی‌های کشاورزی و دام­پروری نداشته باشند (کمالی،۱۳۸۰).

افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به غذا از مهم‌ترین مشکلات عصر کنونی است و لذا بخش کشاورزی به عنوان تأمین‌کننده‌ی اصلی نیازهای غذایی، همواره در جستجوی راه‌هایی برای برطرف کردن این مشکل بوده است. از سوی دیگر، شواهد بسیاری حکایت از وجود ریسک یا مخاطره در کشاورزی دارند. مطالعات متعددی نشان داده‌­اند که بهره­‌برداران کشاورزی به دلایل گوناگونی هم‌چون: نداشتن کنترل بر عوامل جوی، تغییرات اقلیم، آفات و بیماری­‌ها و وضعیت بازارهای عرضه و تقاضای محصولات و نهادها با ریسک روبه‌رو هستند (ترکمانی، ۱۳۷۵). از ریسک به عنوان عامل مهم، مستمر و مؤثر بر رفتار کشاورزان در رفع عدم تعادل از کشاورزی سنتی نام‌برده شده است. یکی از عوامل مهم ریسک در بخش کشاورزی، تغییرات اقلیمی است. هنگامی که یک قرن پیش دانشمند سوئدی اسوانت آرنیوس نظریه گرمایش جهانی ناشی از تغییرات آب و هوایی را مطرح کرد، کمتر کسی می‌اندیشید که این مسئله در مدتی کوتاه به مهم‌ترین نگرانی جامعه بین‌المللی تبدیل شود. آثار خطرناک تغییرات اقلیمی بر حیات بشر تقریباً تمامی جوانب زندگی بشر را در بر­می­‌گیرد؛ خشک‌سالی، طوفان‌های دریایی سهمگین مانند سونامی، بالا آمدن سطح آب دریاها، گرم شدن هوا از جمله این آثار هستند (قمبر علی، ۱۳۹۱). ( انجام پایان نامه مهندسی کشاورزی )

با توجه به وضعیت اقلیمی و بازار محصولات کشاورزی ایران اکثر محصولات کشاورزی که در مناطق مختلف کشور تولید می‌شوند به نوعی از ریسک‌­های تولید (عملکرد) و قیمت متأثر هستند. طبق تعریف بهرامی و آگهی (۱۳۸۴)، ریسک در فعالیت‌های کشاورزی عبارت است از: شرایط ناپایداری که تولید محصولات کشاورزی را به مخاطره می‌اندازد و باعث ایجاد خسارات مالی و احساس ناامنی در روحیه و زندگی کشاورزان می‌شود. فعالیت‌­های کشاورزی استان کردستان نیز از این قضیه مستثنا نیستند. استان کردستان جزو استان مهم در تولید محصولات زراعی و باغی کشور محسوب می­‌شود. گندم، نخود، جو از جمله مهم‌ترین و عمده‌­ترین محصولات این استان هستند که نوسانات قیمت و عملکرد آن‌ها در سال‌های مختلف تأثیرات نامطلوبی را در درآمد کشاورزان ایجاد کرده است. محصولات گندم، جو و نخود به ترتیب ۷۶، ۶ و ۱۰ درصد از سطح زیرکشت اراضی زراعی استان کردستان رو پوشش می‌­دهند (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۱).

 

اهداف تحقیق

هدف کلی مطالعه حاضر بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی برعملکرد محصولات عمده زراعی در استان کردستان می‌باشد. در راستای این هدف، اهداف اختصاصی زیر در نظر گرفته شده است:

1. تعیین اثرات اقلیمی بر محصولات عمده زراعی استان کردستان
2. بررسی روند تغییرات اقلیمی استان کردستان  طی دو دهه اخیر
3. شبیه‌سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریو‌های گوناگون طی دو دهه اخیر

 

فرضیات یا سوالات تحقیق

۱- بین متغیرهای اقلیمی از جمله بارندگی و دما با عملکرد و ریسک عملکرد محصولات عمده زراعی مورد مطالعه رابطه معنی‌داری وجود دارد.

۲-تغییرات اقلیمی استان کردستان طی دو دهه اخیر از نظر میزان بارش و درجه حرارت معنی‌دار است.

۳-اثر تغییر اقلیم بر عملکرد محصولات مختلف متفاوت است.

 

از طریق لینک زیر می‌توانید، به صورت رایگان نسخه کامل این پایان نامه را دریافت کنید:

اثر تغییرات اقلیمی بر عملکرد محصولات عمده زراعی