مدیریت صحیح تقاضای آب با ایجاد انگیزه صرفه‌جویی در کشاورزان و بسترسازی علمی و عملی صرفه جویی می‌تواند مصرف بی‌رویه آن را کاهش دهد. یکی از روش‌های اعمال مدیریت تقاضای آب از طریق تعیین ارزش اقتصادی آب است. در این راستا، مطالعه حاضر با اهداف تعیین کشش قیمتی تقاضای آب و ارزش بهره‌وری نهایی آب در تولید چغندرقند در شهرستان مرودشت استان فارس و همچنین تعیین قیمت تمام شده آب و مقایسه آن با ارزش بهره‌وری نهایی آب در تولید چغندرقند صورت گرفت. جمع آوری اطلاعات به صورت مصاحبه حضوری با کشاورزان چغندرکار به روش نمونه‌گیری تصادفی در سال ۱۳۹۳ انجام شد. به منظور دستیابی به اهداف مطالعه پس از مقایسه‌های اقتصادسنجی و آماری، تابع تولید کاب داگلاس برای چغندرقند به عنوان مدل برتر انتخاب شد. نتایج، رابطه مثبت و معنی‌داری بین تعداد دفعات آبیاری، میزان بذر، سم شیمیایی، سطح زیر کشت و سابقه کار کشاورزی با میزان تولید چغندرقند نشان داد. بهره‌وری نهایی و ارزش تولید نهایی آب برای چغندرقند ۰۵/۱ کیلوگرم و ۱۸۹۰ ریال بدست آمد. همچنین هزینه هر مترمکعب آب نیز با لحاظ نرخ بهره ۱۰ و ۲۰ درصد و دو نوع موتور پمپ برقی و دیزلی و در ۴ سناریو محاسبه شد. حداقل و حداکثر هزینه هر مترمکعب آب در این سناریوها ۱۵۴۳ و ۱۶۹۸ ریال بدست آمد. در تمامی سناریوها در قیمتی برابر با قیمت تمام شده آب، کشش قیمتی تقاضا برای آب کوچکتر از یک (بین ۵۴/۵- تا ۹/۹-) محاسبه شد. بدین ترتیب کشش‌پذیری تقاضای آب نشان می‌دهد که سیاست‌های قیمت‌گذاری می‌توانند به عنوان اهرم مناسبی برای کنترل مصرف بی‌رویه آب در تولید چغندرقند شهرستان مرودشت باشد.
واژه های کلیدی: تابع تولید، بهره‌وری نهایی، کشش قیمتی تقاضای آب، قیمت‌گذاری آب، چغندرقند.
مقدمه
امروزه از آب به عنوان کالایی اجتماعی ـ اقتصادی یاد می‌شود و از آن‌‌جا که قیمت، بیان کننده کمیابی هر کالای اقتصادی دیگر می‌باشد، در نتیجه ارزش آب نیز به عنوان یک کالای اقتصادی_اجتماعی باید بیان کننده کمیابی آن باشد. لذا اطلاع از ارزش آب در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله کشاورزی، نقش تعیین کننده‌ای در مدیریت منابع آبی و تقاضای آب دارد. درست است که عامل طبیعی خشکسالی در سال‌های اخیر باعث کمبود آب و پایین آمدن میزان آب قابل استحصال گردیده است، اما فقدان مدیریت صحیح منابع آبی، عدم تعریف درست مسئله کمبود آب و نبودن دیدگاه بلند مدت در نزد مصرف کننده به علت ضعف در اصول ترویجی و آموزشی، باعث گردیده در کشور، با مشکلات فراوانی روبرو گردیم. اثرات منفی ناشی از عدم بهره‌برداری مناسب از منابع آب، کاهش درآمد، تولید و بازدهی در بخش کشاورزی نه تنها باعث ناامیدی کشاورزان و ایجاد مشکلات مالی برای آنها گردیده، بلکه اقتصاد کشور را نیز از استفاده کامل از توان این بخش برای دستیابی به توسعه محروم ساخته است.
مدیریت تقاضای آب مستلزم بهره‌برداری بهتر و کاراتر از آب است که از طریق وضع قوانین، تدوین آئین نامه‌ها، استفاده از ابزارهای اقتصادی و برنامه ریزی و نظارت و مشارکت بهره برداران امکان پذیر می‌باشد. بنابراین هدف عمده مدیریت تقاضا کنترل میزان درخواست نهاده و بهره برداری کارآمد از آب و به تعبیری توسعه در عمق می‌باشد. با توجه به محدودیت عرضه منابع آبی در کشور ما به خوبی ملاحظه می‌گردد که تأکید بر مدیریت تقاضا امری لازم جهت سوق دادن منابع آبی به سمت استفاده پایدار از آنها می‌باشد. ایجاد دیدگاه‌های نوین سازگار با اهداف توسعه پایدار منابع در نزد بهره برداران و کنترل میزان بهره برداری از طریق ابزارهای موجود می‌تواند سرلوحه مدیریت تقاضای آب باشد (رنگانی جهرمی و محمدی، ۱۳۸۶). یکی از این ابزارهای مدیریت تقاضای آب نرخ گذاری صحیح آب است که به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای کنترلی، در اختیار سیاست‌گزاران منابع آب می‌باشد. اصولاً قیمت‌گذاری آب قسمت مهمی از سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی منابع آب و مدیریت تقاضای آب است. ارزش اقتصادی آب و موضوع چگونگی قیمت‌گذاری آن در طول دهه‌ها در سطح بین المللی مورد بحث قرار گرفته و با افزایش محدودیت و کمیابی آب در بعضی از نقاط دنیا از جمله ایران بحث قیمت‌گذاری و روش‌های آن در سال‌های اخیر شدت گرفته است. طرفداران قیمت‌گذاری معتقدند که سیاست قیمت‌گذاری آب به طور معنی‌داری وضعیت عملیات مدیریت آب را بهبود می‌بخشد و اساساً به طور جزئی یا کلی هزینه‌های خدمات آب را می‌پوشاند و از طریق تأثیر در رفتار مصرف کنندگان، امکان استفاده منطقی از آب را فراهم می‌کند و از طریق تأمین سرمایه لازم نیز زمینه سرمایه‌گذاری در منابع پایدار به ویژه در کشاورزی آبی را مهیا می‌سازد. بدین ترتیب با سیاست‌های صحیح و منطقی قیمت‌گذاری آب می‌توان بر بازده آبیاری افزود و در نتیجه از مصرف بی‌رویه آب جلوگیری بسیار کرد. البته فرموله کردن سیاست‌های قیمت‌گذاری باید با ملاحظات کشش‌پذیری و عدم کشش‌پذیری تقاضای آب در کشاورزی صورت گیرد و ابزار اقتصادی باید با نیازهای اجتماعی و شرایط محیطی همراه باشد (شجری و همکاران، ۱۳۸۸).
در سطح استان فارس، بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی روند صعودی دارد و برخی مناطق این استان از جمله مرودشت از این نظر در شرایط بحرانی به سر می‌برد. افزایش تمایل کشاورزان به توسعه کشت محصولات زراعی، تقاضا برای حفر چاه‌های جدید و استحصال شدیدتر منابع آب از چاه‌های موجود را افزایش خواهد داد. این در حالی است که اولویت اقتصاد و معیشت در استان فارس متکی به بخش کشاورزی است و بیش از ۹۵ درصد آب در این استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود (سازمان آب استان فارس، ۱۳۹۲). در شهرستان مرودشت کشاورزان به منظور حداکثر نمودن سود خود می‌کوشند تا هزینه استخراج و انتقال آب را به ارزش تولید نهایی آن برسانند. آنها به این منظور اقدام به برداشت بیش از حد آب از چاه‌ها، افزایش عمق چاه‌ها و حتی حفر غیرمجاز چاه‌ها می‌کنند. این موضوع از یک سو ناامیدی نسبت به آینده را در پی دارد و از سوی دیگر عوارض ناشی از کم آبی را شدت می‌بخشد. بدین ترتیب محدودیت منابع آبی و عدم صرفه‌جویی در مصرف آب (برداشت بیش از حد آب از چاه‌ها) در شهرستان مرودشت، موضوع قیمت‌گذاری آب را در منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ساخته است. ( انجام پایان نامه کشاورزی )
چغندرقند با سطح زیر کشت حدود ۹۷ هزار هکتار در کشور از جمله محصولات عمده و با اهمیت به لحاظ خودکفایی در تولید قند مورد نیاز داخلی می‌باشد (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۲). متوسط طول دوره رشد چغندرقند ۲۰۰ روز و متوسط آب مورد نیاز آن ۸۵۰۰ مترمکعب در هکتار در سطح کشور برآورد شده است. این در حالی است که با احتساب راندمان کاربرد آب حدود ۵۰ درصد در اراضی فاریاب، میزان آب مصرفی برای کشت چغندرقند بالغ بر ۱۷۰۰۰ مترمکعب در هکتار برای رسیدن به ۱۰۰ درصد عملکرد می‌باشد (کوچکی و همکاران، ۱۳۷۲). چغندرقند در استان فارس نیز از جمله محصولات استراتژیک است که دارای نیاز آبی بالایی نیز می‌باشد. در سال زراعی ۹۱-۱۳۹۰، استان فارس با ۳/۱۲ درصد سطح برداشت چغندرقند، سومین رتبه را پس از استان‌های آذربایجان غربی و خراسان در کشور ر دارا است. میزان تولید چغندرقند کل کشور ۷/۴ میلیون تن برآورد شده است که معادل ۶/۵ درصد از کل میزان تولید محصولات زراعی می‌باشد. استان فارس با ۷/۹ درصد سهم از تولید کشور در جایگاه چهارم تولیدکنندگان این محصول قرار گرفته است (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۲). شهرستان مرودشت با بیش از ۲۷ درصد تولید، بالاترین سهم تولید را در استان فارس در اختیار دارد (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۲). نیاز خالص آبیاری این محصول در منطقه مرودشت ۹۵۷۰ مترمکعب در هکتار و دوره کاشت و برداشت آن از اردیبهشت تا مهر ماه می‌باشد (طرح بهینه سازی الگوی مصرف آب کشاورزی).
با توجه به آن‌چه بیان گردید و نقش حیاتی آب در تولید چغندرقند به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات این منطقه و نیز با در نظر گرفتن نیاز آبی نسبتا بالای آن، این مطالعه با اهداف تخمین تابع تولید چغندرقند، تعیین کشش قیمتی تقاضای آب و ارزش بهره وری نهایی (ارزش اقتصادی) آب در تولید چغندرقند و همچنین تعیین قیمت تمام شده آب و مقایسه آن با ارزش بهره‌وری نهایی آب در تولید چغندرقند در شهرستان مرودشت صورت گرفت. به دنبال تعیین ارزش اقتصادی آب در منطقه امید است با مدیریت صحیح اقتصادی، استفاده از منابع آب این منطقه را به طریقی برنامه‌ریزی کرد که ضمن حداکثر استفاده از امکانات، موجبات حفاظت منابع آب منطقه را فراهم آورد و از طرفی با تعیین ارزش آب زمینه را برای صرفه‌جویی و جلوگیری از اسراف مهیا نمود.
از طریق لینک زیر میتوانید، به صورت رایگان نسخه کامل این پایان نامه را دریافت کنید:
- ۹۷/۱۰/۳۰
انجام پروپوزال